انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی

زبان فارسی که همون زبان مادری ماست، درست مثل هر زبان دیگه‌ای برای مردم کشورش از اهمیت زیادی برخورداره. پس باید خیلی خوب اون‌ رو یاد بگیرین و دستور زبانش رو به صورت کامل به خاطر بسپارین.

به طور کلی، آشنایی با بهترین روش‌های درس خوندن و اطلاع از سبک آموزش هر درس، از جمله موضوعاتیه که داوطلبان باید از اون باخبر باشن.

یکی از مواردی که توی دستور زبان فارسی خیلی مهمه، افعال، زمان افعال و انواع زمان‌های اون‌هاست که قراره توی این مقاله به طور مفصل در موردش صحبت کنیم؛ پس در ادامه با ما همراه باشین.

یکی از شاخصه‌های افعال توی ادبیات هر کشوری زمان اون‌هاست که به سه قسمت گذشته، حال و آینده تقسیم میشه. فعل فارسی، در کل 5 ویژگی داره که زمان یکی از اون‌هاست. زبان فارسی دارای سه زمان آینده، گذشته و حاله. در زبان فارسی، افعال بر اساس زمان‌بندی عمل یا وقوع اون‌ها تعریف میشن.

این زمان‌ها به شکل‌های مختلفی در دستور زبان فارسی به کار میرن. در زیر به بعضی از انواع زمان‌های فعل در زبان فارسی اشاره می‌کنیم:

زمان حال یکی از انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسیه و برای بیان عملی استفاده میشه که در لحظه صحبت در حال انجامه. مثال: (من دارم می‌خوانم.) زمان حال به 3 قسمت تقسیم میشه که در زیر با هم بررسی می‌کنیم:

ساختار: بن مضارع + شناسه (َ م، ی، َد، یم، ید، َند)

گویم، گویی، گوید، گوییم، گویید، گویند

فعلیه که یکی از انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسیه و انجام کاری رو به طور قطعی در حال یا آینده نزدیک بیان می‌کنه.

ساختار: می + بن مضارع + شناسه (ّ م، ی، ّد، یم، ید، ّند)

می‌گویم، می‌گویی، می‌گوید، می‌گوییم، می‌گویید، می‌گویند

فعلی که انجامش همراه با شک و تردید و یا شرط باشه.

ساختار: ب + بن مضارع + شناسه

بگویم، بگویی، بگوید، بگوییم، بگویید، بگویند

زمان گذشته، یکی از انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسیه و برای بیان عملی استفاده میشه که قبل از لحظه صحبت رخ داده. مثال: (دیر وقت بیدار شدم.)

برای بیان کاری استفاده میشه که در گذشته به صورت کامل به اتمام رسیده.

ساختار: بن ماضی + شناسه

گفتم، گفتی، گفت، گفتیم، گفتید، گفتند

این حالت از فعل، برای کاریه که در گذشته انجام شده و اکنون پس‌آمد اون مد نظره.

ساختار: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل‌های معین «ام، ای، است، ایم، اید، اند»

گفته‌ام، گفته‌ای، گفته‌است/گفته، گفته‌ایم، گفته‌اید، گفته‌اند

گذشته پیشین یا بعید، زمانی از فعله که انجام کاری رو قبل از کار دیگه نشون میده.

ساختار: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی ساده از مصدر «بودن»

گفته‌بودم، گفته‌بودی، گفته‌بود، گفته‌بودیم، گفته‌بودید، گفته‌بودند

گذشته استمراری یکی از انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی (ماضی استمراری) که برای بیان کاری که در گذشته به صورت پیوسته ادامه داشته‌ یا بارها تکرار شده‌ به کار می‌ره.

ساختار:۱. می + ماضی ساده ( می‌رفتم) ۲.همی + ماضی ساده ( همی رفتم) ۳.ماضی ساده + ی ( رفتمی)

می‌گفتم، می‌گفتی، می‌گفت، می‌گفتیم، می‌گفتید، می‌گفتند

برای بیان عملی در گذشته همراه با احتمال، آرزو، یا التزام به کار می‌ره.

ساختار:صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + صرف فعل کمکی «باش»

گفته‌باشم، گفته‌باشی، گفته‌باشد، گفته‌باشیم، گفته‌باشید، گفته‌باشند

این فعل یکی از انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسیه و برای بیان عملی در گذشته بسیار دور و بیشتر حکایت‌ها استفاده میشه.

ساختار:صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی از مصدر بودن

گفته بوده‌ام، گفته بوده‌ای، گفته بوده است، گفته بوده‌ایم، گفته بوده اید، گفته بوده‌اند

فعلی که در گذشته بارها یا برای دوره‌ای انجام شده و اثر اون تا الان هم باقی مونده.

ساختار: می + ماضی نقلی

می‌گفته‌ام، می‌گفته‌ای، می‌گفته است، می‌گفته‌ایم، می‌گفته‌اید، می‌گفته‌اند

ساختار:ماضی ساده از مصدر داشتن + ماضی استمراری فعل مورد نظر

داشتم می‌گفتم، داشتی می‌گفتی، داشت می‌گفت، داشتیم می‌گفتیم، داشتید می‌گفتید، داشتند می‌گفتند

زمان آینده یکی از انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی برای بیان عملیه که بعد از لحظه صحبت رخ میده. در واقع فعلیه که در آینده رخ میده. مثال: (فردا به شهر می‌روم.)

ساخت فعل آینده: (خواهم، خواهی، خواهد، خواهیم، خواهید، خواهند) + بن ماضی فعل

یا خواه + شناسه مضارع + بن ماضی فعل مثال: خواهـَم رفت

شناسه فعل آینده در وسط فعل میاد.

خواهم گفت، خواهی گفت، خواهد گفت، خواهیم گفت، خواهید گفت، خواهند گفت

زمان آینده استمراری برای بیان عملی استفاده میشه که در آینده در حال انجام و پیشرفت خواهد بود. مثال: (فردا دارم درس می‌خوانم.) البته این فقط بعضی از انواع زمان‌های فعل در زبان فارسیه.

فعل فارسی و اقسام اون رو، میشه جز اصلی یک جمله دونست که معنای اون رو کامل می‌کنه. در واقع میشه گفت که فعل، کلمه یا گروهی از کلماته که در آخر جمله به کار میره و کاری رو به نهاد مربوط می‌کنه.

همونطور می‌تونه یکی از زمان‌های گذشته حال و یا آینده رو نشون بده. توی این مقاله می‌خوایم به طور کامل با فعل و انواع اون در دستور زبان فارسی آشنا بشیم.

توی این قسمت، قراره به این موضوع بپردازیم که چطوری میشه توی یک جمله فعل رو تشخیص داد؟

1- ضمیرها یا پسوندهای فاعلی

با شناسایی ضمیرهای فاعلی ـَ‌م، ی، -َ‌د، یم، ید، -َ‌ند می‌تونین شخص و شمار فعل رو هم پیدا کنین.

2- پیشوندهای صرفی فعل

پیشوندهای صرفی عبارتند از: «بـ، مـ، می و نـ». برای مثال می‌تونین در افعال بگو، مزن، می‌شود و نخوردیم اون‌ها رو پیدا کنین. افعال می‌تونن به روش‌های مختلفی تقسیم‌بندی بشن که در ادامه بحث بیشتر به اون می‌پردازیم.

همونطور که گفتیم فعل می‌تونه به زمان‌های گذشته آینده و حال اشاره داشته باشه. افعال گذشته رو با نام ماضی، افعال حال رو با نام مضارع و افعال آینده رو با نام مستقبل ‌می‌شناسیم که در بالا صرف فعل گفتن در انواع زمان‌ها به طور کامل آورده شده.

وجه فعل همون صورت یا جنبه‌ایه که بر اخبار، احتمال، امر، تاکید، تمنا، آرزو و امید دلالت داره. برای فعل در دستور زبان فارسی ۵ الی ۶ وجه در نظر گرفته شده که از این قراره:

افعال تام به داشتن حالتی مخصوص دلالت دارن. مثل: خوابید، خواند، ایستاد، رفت

افعال اسنادی

افعالی هستن که به اون‌ها افعال ربطی هم میگن. این افعال به خودی خود، معنای خاصی ندارن و فقط زمانی که بخوایم چیزی رو به چیز دیگه‌ای ربط بدیم دارای معنی میشن. مثل: است، گشت، گردید، بود و شد.

هسته اصلی هر فعلی در واقع ریشه اون فعله که بعد از تبدیل شدن به بن مضارع یا بن ماضی، شناسه‌هایی به اون اضافه میشه و به این ترتیب در یکی از زمان‌های ماضی، مضارع و آینده به کار میره که همین باعث میشه که معنای جمله ما کامل بشه. هر کدوم از این ترکیبات می‌تونه افعال رو از نظر ساختاری به سه دسته ساده، پیشوندی و مرکب طبقه‌بندی کنه.

فعلیه که بن مضارع اون فقط از یک تک واژه ساخته شده. در واقع برای اینکه شما بفهمین یک فعل ساده‌ست یا نه، اول از همه باید بن مضارع اون‌ رو به دست بیارین و ببینین که آیا فقط یک تک واژ باقی می‌مونه یا نه. مثلاً: بن مضارع فعل "گفتم"، "گو" میشه ، یا بن مضارع فعل "بنویسیم"، "نویس" میشه.

این فعل فارسی از ترکیب پیشوندها و فعل ساده ساخته میشه. پیشوندها عبارتند از: بر، در، باز، فرو، فرا، وا، پس، ور. افعال پیشوندی مثل باز کردن، فرافکنی کردن، واماندن، پس دادن، فرو خوردن یا برگرفتن میشه.

فعل مرکب از ترکیب فعل ساده یا پیشوندی با چند تک واژه مستقل دیگه ساخته میشه. مثل به دست آوردن، به سخره گرفتن.

مفهوم شخص یعنی اینکه گوینده، فعل رو به فرد دیگه‌ای نسبت بده. به این ترتیب هر فعل صرفی، سه تا شخص داره که با عنوان‌های زیر شناخته میشه: اول شخص، دوم شخص و سوم شخص که هر کدوم از این شخص‌ها دو تا حالت مفرد و جمع دارن. بنابراین میشه: اول شخص مفرد، دوم شخص مفرد، سوم شخص مفرد، اول شخص جمع، دوم شخص جمع، سوم شخص جمع.

بعضی از افعال در جمله برای کامل شدن مفهوم علاوه بر فاعل به مفعولم نیاز دارن. اینجور افعال رو بهش میگن افعال متعدی. اگه غیر این باشه میشه فعل لازم. به همین دلیله که فعل از نظر نیاز داشتن به مفعول به دو دسته لازم و متعدی تقسیم میشه.

افعال لازم یا ناگذرا

این دسته از افعال برای کامل شدن معناشون فقط به یک فاعل احتیاج دارن. مثل، من آمدم یا ما رفتیم.

افعال متعدی یا گذرا

این افعال علاوه بر نهاد و مفعول، به متمم یا مسند هم نیاز دارن تا بتونن معنای کاملی رو به مخاطب خودشون برسونن. فعل گذرا به 3 نوع تقسیم میشه:

افعال دو وجهی

در تقسیم‌بندی افعال به دو دسته‌ گذرا و ناگذرا باید توجه کنیم که بعضی از افعال هم می‌تونن ناگذرا باشن و هم گذرا که به اون‌ها میگیم افعال دو وجهی. مثل: شکست، پژمرد، گسست و ریخت.

بعضی وقتا فاعل یک فعل به راحتی در یک جمله قابل تشخیصه که به اون فعل معلوم می‌گیم. اما بعضی وقتا ممکنه فاعل مشخص نباشه. فعل مجهول ساختمان مشخصی داره. فاعل حذف شده و مفعول معمولا در آغاز جمله به کار میرن و همیشه فعل کمکی شدن یا بعضی وقت‌ها گشتن و گردیدن در اون‌ها به کار رفته.

مثال برای این افعال:

قبل از توضیح درباره‌ جنبه‌های گوناگون انواع افعال فارسی، باید با دو تا مفهوم اساسی و مهم بن و شناسه فعل آشنا بشیم. توی این مقاله فعل گفتن رو به طور کامل صرف کردیم. برای مثال صرف فعل گفتن رو در نظر می‌گیریم: گفتم، گفتی، گفت، گفتی، گفتید، گفتند.

می‌بینیم که بخش ثابت همه‌ این افعال، کلمه‌ «گفت» است که در همه‌ صورت‌ها بدون تغییر وجود داره. به این بخش ثابت میگن بن فعل یا ماده‌ فعل. در واقع بن فعل معنی اصلی فعل رو در داره.

اما می‌رسیم به اون بخش از فعل که توی صورت‌های مختلف تغییر کرده و از روی اون‌ها می‌تونیم شخص، مفرد یا جمع بودن فعل فارسی رو تشخیص بدیم که به اون بخش میگن شناسه فعل.

همونطور که گفتیم بن فعل در صیغه‌های مختلف یکسانه و تغییری نمی‌کنه. هر فعلی دو تا بن داره که با هر کدوم از اون‌ها یک دسته صیغه ساخته میشه که ما توی این مقاله با صرف فعل گفتن به شما نشون دادیم.

همونطور که می‌بینین توی دسته‌ اول "گفت" و در دسته‌ دوم "گو" ثابته. پس کلمه‌ گفت در دسته‌ اول میشه بن فعل ماضی و کلمه‌ گو در دسته‌ دوم میشه بن فعل مضارع. بن ماضی همون سوم شخص مفرده و بن مضارع هم با امری کردن فعل و حذف «بـ» از ابتدای اون به دست میاد.

همونطور که گفتیم فعل فارسی کلمه ‌یا گروهی از کلماته که در آخر جمله با اسناد دادن خود یا کلمه‌ دیگه به نهاد معنای جمله رو تکمیل می‌کنه. هر فعل فارسی در همه‌ حالات جزء ثابتی داره که اون جزء رو بهش میگن ریشه یا بن فعل.

ریشه‌ فعل فارسی بعد از تبدیل شدن به بن مزارع و بن ماضی، با گرفتن زمان، شمار، شخص و با رعایت اصول خاصی قابل صرف شدنه. لازمه این نکته رو یادآوری کنیم که به ریشه یا بن فعل اسم مصدر هم میگن.

به پایان این مقاله رسیدیم و امیدواریم توضیحاتی که در مورد انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی دادیم برای شما مورد استفاده واقع بشه. البته در مقاله روش‌ مطالعه فارسی دوازدهم هم به این موضوع پرداخته شده و میشه گفت که یکی از مباحث مهم برای دانش‌آموزان در سال‌های آخر محسوب میشه.

اما اگه هر سوال یا ابهامی براتون در مورد این موضوع پیش اومد می‌تونین توی بخش نظرات با ما در میون بذارین. همچنین شما می‌تونین که با وارد کردن شمارتون در باکس شماره‌ سایت پرش با مشاورین ما در ارتباط باشین. ممنون که تا پایان این مقاله با ما همراه بودین.🙏🏻📚🎯