حذف به قرینه لفظی و معنایی چیست؟ | یادگیری آسان با مثال‌های متعدد

تا حالا عبارت حذف به قرینه لفظی و معنایی به گوش‌تون خورده؟ خیلی‌ها این دو تا رو با هم یکی می‌دونن. اما باید بگیم که این دو تا مفهوم در دستور زبان، با هم دیگه فرق دارن و نمی‌تونیم اون‌ها رو یکی بدونیم؛ چون تفاوت‌های بارزی در جمله به وجود میارن و میشه گفت حتی باعث واج آرایی و زیبایی متن و شعری هم که در اون‌ها استفاده شدن، میشن.

حذف به قرینه لفظی زمانی، اتفاق میفته که یکی از اجزای جمله حذف شده باشه، ولی ما این جزء رو در قسمت‌های دیگه جمله داشته باشیم. از طرفی حذف به قرینه معنایی در صورتی به وجود میاد که یکی از اجزای جمله، حذف شده باشه و دیگه در هیچ کجای متن، این جزء رو نداشته باشین. برای بررسی بیشتر این دو موضوع، این مقاله رو دنبال کنین.

اگه شما هم به یادگیری دستور زبان‌های فارسی علاقه دارین، پیشنهاد می‌کنیم تا برای کسب اطلاعات بیشتر درباره حذف به قرینه لفظی و معنایی، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشین تا به طور کامل و با مثال‌های کاربردی، این مفهوم رو در دستور زبان فارسی به شما آموزش بدیم.

یکی از دستور زبان‌های فارسی که خیلی مهمه و دانش‌آموزان در کتاب فارسی یاد می‌گیرن، حذف به قرینه لفظی و معناییه.

این دو مفهوم در دستور زبان، با هم فرق دارن و زمانی در جمله اتفاق میفتن که یک یا چند جزء جمله، حذف شده باشن یا در جمله‌های قبلی یا بعدی اومده باشن و در خود اون جمله‌ای که ما مد نظر قرار دادیم، وجود نداشته باشن.

برای این که بتونین راحت‌تر این دو تا رو در جمله تشخیص بدین، اول یک تعریف کلی ازشون براتون داریم:

حذف به قرینه لفظی، زمانی رخ میده که برای مثال یک فعل یا نهاد در جمله نیومده باشه، ولی در جمله بعدی یا قبلی اومده باشه. به این جمله توجه کنین:

فاطمه از مدرسه به خانه آمد و با مادرش به خرید رفت.

در جمله دوم، "فاطمه" که نهاد جمله هست حذف شده و دیگه نگفتیم، فاطمه با مادرش به خرید رفت. در این جمله، حذف به قرینه لفظی اتفاق افتاده و نهاد از جمله دوم حذف شده؛ ولی در جمله اول وجود داره.

حذف به قرینه معنایی هم زمانی اتفاق میفته که نهاد یا مفعول یا هر کدوم از اجزای جمله حذف شده و حتی در جمله ‌های بعدی و قبلی هم وجود نداشته باشن. به جمله زیر دقت کنین:

"من نمی‌شنوم."

در این جمله باید بپرسیم که چه چیزی رو نمی‌شنوی؟ درسته، "صداها". پس صدا که در این جمله نقش مفعول داره از جمله حذف شده و جای دیگه‌ای هم نیومده. بنابراین می‌تونیم بگیم که در این جمله، حذف به قرینه معنایی اتفاق افتاده.

در کل می‌تونیم بگیم مهم‌ترین تفاوتی که حذف اجزای جمله به قرینه لفظی و معنایی با هم دارن اینه که اجزای حذف شده در حذف به قرینه لفظی، در جملات دیگه وجود داره؛ ولی در حذف به قرینه معنایی، دیگه اجزای حذف شده رو در هیچ جا نخواهیم داشت و فقط می‌تونیم از معنای جمله و با کمک اجزای دیگه، اون‌ها رو تشخیص بدیم.

برای این که بتونین این دو دستور زبان فارسی رو خیلی بهتر یاد بگیرین، بهتره که برای خودتون مثال‌ بزنین و سعی کنین که تشخیص بدین حذف به قرینه معنایی یا حذف به قرینه لفظی اتفاق افتاده.

با حل مثال، این درس برای شما خیلی راحت‌تر جا میفته و دیگه می‌تونین به راحتی در هر جمله‌ای، حذف‌هایی که صورت گرفته رو بدون کمک، تشخیص بدین.

برای همین، ما در ادامه مثال‌هایی از این مبحث مهم براتون قرار دادیم تا بتونین به راحتی این دستور زبان رو یاد بگیرین و دیگه مشکلی برای تشخیص حذف به قرینه لفظی یا حذف به قرینه معنایی نداشته باشین.

مثال حذف به قرینه لفظی

در این‌جا، مثال‌های کاربردی از حذف به قرینه لفظی رو براتون قرار دادیم:

مثال حذف به قرینه معنایی

برای این که بتونین این دستور زبان رو بهتر یاد بگیرین لازمه که مثال‌هاش رو بررسی کنین:

فعل از مهم‌ترین اجزای جمله محسوب میشه و ممکنه با اومدن در یک جمله، از جمله‌های بعدی حذف بشه که در این حالت، حذف فعل به قرینه لفظی اتفاق افتاده.

الهی عنایت تو کوه است و فضل تو دریا

در این جمله، فضل تو دریا ( است ) فعل در جمله دوم حذف شده.

راحت جان و صفای دل بیمار آنجاست.

درست این جمله اینه که بگیم راحت جان ( آنجاست ) و شفای دل بیمار آنجاست.

اگه یک فعل نه در جمله‌های قبلی و نه در جمله‌های بعدی حضور نداشته باشه، حذف فعل به قرینه معنایی اتفاق افتاده.

صبح بخیر

منظور ما از این جمله اینه که صبح به خیر ( باشد ).

سری پر زکینه دلی پر ز داد

برای این شعر باید بگیم که سری پر از کینه ( داشت) یا سرش پر از کینه ( بود ) و دلی پر ز داد ( داشت ) یا دلش پر از داد ( بود ).

یکی از بخش‌های جمله که درباره اون خبری داده میشه، نهاد نام داره. در جمله محمد آمد، کلمه محمد نهاده. اما گاهی اوقات، ممکنه نهاد از جمله حذف بشه و وجود نداشته باشه.

اگه نهاد در جمله‌های قبلی یا بعدی باشه، حذف نهاد به قرینه لفظی و اگه در هیچ کدوم از جمله‌ها نهاد وجود نداشته باشه و ما فقط از روی معنی جمله، نهاد رو تشخیص بدیم، حذف نهاد به قرینه معنایی اتفاق افتاده. به مثال‌های زیر دقت کنین:

صائب! شکوه‌ای از ناز و عتاب او ندارم.

در این جمله نهاد ( من ) است که اون رو از روی فعل "ندارم" تشخیص دادیم و از جمله به قرینه معنایی حذف شده. البته شاید به این فکر کنین که صائب نهاده، ولی در این جمله، صائب نفش منادا داره.

چه باشد گر نگارینم بگیرد دست من فردا

ز روزن سر درآویزد چو قرص ماه خوش سیما

در جمله دوم، (ز روزن سر درآویزد چو قرص ماه خوش سیما) نهاد نداره ولی از جمله بالایی تشخص میدیم که منظور ( نگارینم ) است و در اینجا حذف نهاد به قرینه لفظی اتفاق افتاده.

گاهی اوقات ممکنه ازتون تعداد اجزای حذف شده از جمله رو بخوان که کار سختی نیست. فقط کافیه با دقت جمله‌های بعدی و قبلی رو بررسی کنین تا اجزای حذف شده رو پیدا کنین. در این قسمت، تعداد اجزای حذف شده جمله‌های متفاوت رو با هم بررسی می‌کنیم.

الهی در سر آب دارم، در دل آتش، در باطن ناز دارم.

ممکنه از شما تعداد فعل این مثال رو بخواد که اول از همه، هر کدوم از حذف‌ها رو پیدا می‌کنین. در دل آتش ( دارم ). این یک جمله‌ست که فعلش حذف شده؛ پس این مثال، سه فعل داره. الهی در سر آب دارم. در دل آتش دارم. در باطن ناز دارم.

الا ساقی به جان تو به اقبال جوان تو

به ما ده از بنان تو شراب ارغوانی را

در این مثال، اگه تعداد جملات رو بخواد، ما فقط یک فعل ( ده ) رو می‌بینیم؛ اما باید به حذف‌هایی که اتفاق افتاده هم توجه داشته باشیم. "الا ساقی" که منادا بوده و خودش یک جمله حساب میشه.

"به جان تو" هم حذف فعل به قرینه معنایی اتفاق افتاده و منظور به جان تو قسم می‌خورم هست. "به اقبال جوان تو قسم می‌خورم" هم حذف فعل به قرینه معنایی شده و در نهایت "دِه" هم یک فعل به حساب میاد و در کل، این مثال 4 جمله داره.

بالاتر گفتیم که حل و بررسی مثال‌های بیشتر، به شما کمک می‌کنه تا خیلی راحت و بدون مشکل، این دو مفهوم رو در دستور زبان فارسی و در هر شعر و جمله‌ای تشخیص بدین. بنابراین در این قسمت، براتون فایل PDF حذف به قرینه لفظی و معنایی رو آماده کردیم که می‌تونین برای بررسی مثال‌های بیشتر، اون رو دانلود و مثال‌های بیشتر رو بررسی کنین.

موضوعاتی که در دستور زبان‌ فارسی آموزش داده میشن مثل قرینه لفظی و معنایی و انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی، لازمه یاد گرفتن ادبیات فارسیه. به همین دلیل، بهتره که باهاشون آشنا باشین تا بتونین به راحتی هر کدوم از دستور زبان‌ها رو در جملات و ابیات شعر تشخیص بدین و به کار ببرین.

ما هم برای کسب اطلاعات بیشتر، دستور زبان حذف به قرینه لفظی و معنایی رو براتون به طور کامل توضیح دادیم و یک پی دی اف هم از نمونه سؤالات حذف به قرینه لفظی و معنایی براتون تهیه کردیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشه.