تا حالا عبارت حذف قرینه لفظی و معنوی به گوش‌تون خورده؟ خیلی‌ها این دو تا رو با هم یکی می‌دونن؛ اما باید بگیم که این دو تا مفهوم در دستور زبان فارسی، با هم دیگه فرق دارن و نمی‌تونیم اون‌ها رو یکی بدونیم؛ چون تفاوت‌های بارزی در جمله به وجود میارن.
حذف به قرینه لفظی، زمانی اتفاق میفته که یکی از اجزای جمله حذف شده باشه، ولی ما این جزء رو در قسمت‌های باقی مونده جمله داشته باشیم. از طرفی حذف به قرینه معنایی در صورتی به وجود میاد که یکی از اجزای جمله، حذف شده باشه و دیگه در هیچ کجای متن، این جزء رو نداشته باشین.
اگه شما هم به یادگیری دستور زبان فارسی علاقه دارین، پیشنهاد می‌کنیم تا برای کسب اطلاعات بیشتر درباره حذف به قرینه لفظی و معنایی، در ادامه با ما همراه باشین تا به طور کامل و با مثال‌های کاربردی، این مفهوم رو بهتون آموزش بدیم.
حذف به قرینه معنایی و لفظی
یکی از دستور زبان‌های فارسی که خیلی مهمه، حذف قرینه معنایی و لفظیه. این دو نوع حذف، زمانی در جمله اتفاق میفتن که یک یا چند جزء جمله، حذف شده یا در جمله‌های قبلی یا بعدی اومده باشن و در خود اون جمله‌ای که ما در نظر داریم، وجود نداشته باشن. برای این که بتونین راحت‌تر این دو تا رو در جمله تشخیص بدین، اول یک تعریف کلی ازشون براتون داریم.
حذف به قرینه لفظی، زمانی رخ میده که برای مثال یک فعل یا نهاد در جمله نیومده باشه ولی در جمله بعدی یا قبلی اومده باشه. به این جمله توجه کنین:
"فاطمه از مدرسه به خانه آمد و با مادرش به خرید رفت."
در جمله دوم، "فاطمه" که نهاد جمله هست حذف شده و دیگه نگفتیم، فاطمه با مادرش به خرید رفت. در این جمله، حذف به قرینه لفظی اتفاق افتاده و نهاد از جمله دوم حذف شده؛ ولی در جمله اول نهاد وجود داره.
حذف به قرینه معنایی هم زمانی اتفاق میفته که نهاد یا مفعول یا هر کدوم از اجزای جمله حذف شده و حتی در جمله های بعدی و قبلی هم وجود نداشته باشن. به جمله زیر دقت کنین:
"من نمی‌شنوم."
در این جمله باید بپرسیم که چه چیزی رو نمی‌شنوی؟ درسته، "صداها". پس صدا که در این جمله نقش مفعول داره که از جمله حذف شده و جای دیگه‌ای هم نیومده. بنابراین می‌تونیم بگیم در این جمله، حذف به قرینه معنایی اتفاق افتاده.
در کل می‌تونیم بگیم مهم‌ترین تفاوتی که حذف قرینه لفظی و معنایی با هم دارن، اینه که اجزای حذف شده در حذف به قرینه لفظی، در جملات دیگه وجود داره؛ ولی در حذف به قرینه معنایی، دیگه اجزای حذف شده رو در هیچ جا نخواهیم داشت و فقط می‌تونیم از معنای جمله و با کمک اجزای دیگه، اون‌ها رو تشخیص بدیم.
حذف به قرینه لفظی و معنایی با مثال
برای این که بتونین انواع حذف در ادبیات فارسی رو ساده و مفهومی یاد بگیرین، بهتره که برای خودتون مثال بزنین و سعی کنین که حذف به قرینه معنایی یا حذف به قرینه لفظی رو تشخیص بدین .
با حل مثال، این درس برای شما خیلی راحت‌تر جا میفته و دیگه می‌تونین به راحتی در هر جمله‌ای، حذف‌هایی که صورت گرفته رو بدون کمک، تشخیص بدین. برای همین، از این مبحث مهم چند مثال براتون قرار دادیم تا بتونین به راحتی این دستور زبان رو یاد بگیرین و دیگه مشکلی برای تشخیص حذف قرینه لفظی و معنوی نداشته باشین.
مثال حذف به قرینه لفظی
در اینجا، مثال‌های کاربردی از حذف به قرینه لفظی رو براتون قرار دادیم:
جمله
حذف به قرینه لفظی
هوا دلپذیر و آفتاب درخشان است.
هوا دلپذیر (است).
او به مهمانی رفت ولی من نرفتم.
ولی من (به مهمانی) نرفتم.
گه از دیوار سنگ آمد، گه از در، گهم سرپنجه خونین شد، گهی سر
گه از در (سنگ آمد) | گاهی سرم (خونین شد).
سارا در پارک دوید ولی مریم ندوید.
مریم (در پارک) ندوید.
شاید او بیرون رفته و به مدرسه رسیده باشد.
شاید او بیرون رفته (باشد).
طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت.
به شکر اندرش مزید نعمت (است).
مثال حذف به قرینه معنایی
نوع دیگه‌ای از حذف در ادبیات فارسی، حذف قرینه معناییه. برای این که بتونین این دستور زبان رو بهتر یاد بگیرین، لازمه که مثال‌هاش رو بررسی کنین:
جمله
حذف به قرینه معنوی
به خدا قسم
قسم (می‌خورم).
سیگار کشیدن ممنوع
ممنوع (است).
من اینجا چون نگهبانم تو چون گنج
تو چون گنج (هستی).
پایان جلسه ساعت پنج.
پایان جلسه ساعت پنج (است).
به جان شما فردا رژیم می‌گیرم
به جان شما (قسم می‌خورم).
حذف فعل به قرینه لفظی
فعل از مهم‌ترین اجزای جمله محسوب میشه و ممکنه با اومدن در یک قسمت جمله، از جمله‌های بعدی حذف بشه که در این حالت، حذف فعل به قرینه لفظی اتفاق افتاده.
"الهی عنایت تو کوه است و فضل تو دریا"
در این جمله، فضل تو دریا (است) فعل در جمله دوم حذف شده.
"راحت جان و صفای دل بیمار آنجاست."
درست این جمله اینه که بگیم راحت جان (آنجاست) و شفای دل بیمار آنجاست.
حذف فعل به قرینه معنایی
اگه یک فعل نه در جمله‌های قبلی و نه در جمله‌های بعدی حضور نداشته باشه، حذف فعل به قرینه معنایی اتفاق افتاده. برای درک بهتر این موضوع، بهتره به مثال‌های زیر دقت کنین:
"صبح بخیر"
منظور ما از این جمله اینه که صبح به خیر (باشد).
"سری پر ز کینه دلی پر ز داد"
برای این شعر باید بگیم که سری پر از کینه (داشت) یا سرش پر از کینه (بود) و دلی پر ز داد (داشت) یا دلش پر از داد (بود).
حذف نهاد به قرینه لفظی و معنوی
یکی از بخش‌های جمله که درباره اون خبری داده میشه، نهاد نام داره. در جمله محمد آمد، کلمه محمد نهاده چون داریم خبری رو در رابطه با اون شخص، بیان می‌کنیم؛ اما گاهی اوقات، ممکنه نهاد از جمله حذف بشه و وجود نداشته باشه.
اگه نهاد در جمله‌های قبلی یا بعدی باشه، حذف نهاد به قرینه لفظی و اگه در هیچ کدوم از جمله‌ها نهاد وجود نداشته باشه و ما فقط از روی معنی جمله، نهاد رو تشخیص بدیم، حذف نهاد به قرینه معنایی اتفاق افتاده. به مثال‌های زیر دقت کنین:
"صائب! شکوه‌ای از ناز و عتاب او ندارم."
در این جمله نهاد (من) است که اون رو از روی فعل "ندارم" تشخیص دادیم و از جمله به قرینه معنایی حذف شده. البته شاید به این فکر کنین که صائب نهاده، ولی در این جمله، صائب نفش منادا داره و با توجه به فعل جمله، می‌تونیم تشخیص بدیم که در رابطه با (من) خبری داده میشه.
"چه باشد گر نگارینم بگیرد دست من فردا
ز روزن سر درآویزد چو قرص ماه خوش سیما"
در جمله دوم، (ز روزن سر درآویزد چو قرص ماه خوش سیما) نهاد نداره ولی از جمله بالایی تشخص میدیم که منظور (نگارینم) است و در اینجا حذف نهاد به قرینه لفظی اتفاق افتاده.
شمارش اجزای حذف شده از جمله
گاهی اوقات ممکنه ازتون تعداد اجزای حذف شده از جمله رو بخوان که کار سختی نیست؛ فقط کافیه با دقت جمله‌های بعدی و قبلی رو بررسی کنین تا اجزای حذف شده رو تشخیص بدین. در این قسمت، تعداد اجزای حذف شده جمله‌های متفاوت رو با هم بررسی می‌کنیم.
"الهی در سر آب دارم، در دل آتش، در باطن ناز دارم."
ممکنه از شما تعداد فعل این مثال رو بخواد که اول از همه، هر کدوم از حذف‌ها رو پیدا می‌کنین. در دل آتش (دارم). این یک جمله‌ست که فعلش حذف شده؛ پس این مثال، سه فعل داره. الهی در سر آب دارم. در دل آتش دارم. در باطن ناز دارم. علاوه بر این، نهاد این جمله که (من) هست هم از هر 3 جمله حذف شده.
"الا ساقی به جان تو به اقبال جوان تو
به ما ده از بنان تو شراب ارغوانی را"
در این مثال، اگه تعداد جملات رو بخواد، ما فقط یک فعل (دِه) رو می‌بینیم؛ اما باید به حذف‌هایی که اتفاق افتاده هم توجه داشته باشیم. "الا ساقی" که منادا بوده و خودش یک جمله حساب میشه.
"به جان تو" هم حذف فعل به قرینه معنایی اتفاق افتاده و منظور به جان تو قسم می‌خورم هست. "به اقبال جوان تو قسم می‌خورم" هم حذف فعل به قرینه معنایی شده و در نهایت "دِه" هم یک فعل به حساب میاد و در کل، این مثال 4 جمله داره.
نمونه سوال حذف قرینه لفظی و معنوی
بالاتر گفتیم که حل و بررسی مثال‌های بیشتر، به شما کمک می‌کنه تا خیلی راحت و بدون مشکل، این دو مفهوم رو در دستور زبان فارسی و در هر شعر و جمله‌ای تشخیص بدین. به همین دلیل، براتون فایل PDF حذف به قرینه معنوی و لفظی رو آماده کردیم که می‌تونین برای بررسی مثال‌های بیشتر، اون رو دانلود کنین.
موضوعاتی که در دستور زبان فارسی آموزش داده میشن مثل حذف قرینه لفظی و معنوی، واج آرایی و انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی، لازمه یاد گرفتن ادبیات فارسیه. به همین دلیل، بهتره که باهاشون آشنا باشین تا بتونین به راحتی هر کدوم از دستور زبان‌ها رو در جملات و ابیات شعر تشخیص بدین و به کار ببرین.
ما هم برای کسب اطلاعات بیشتر، دستور زبان حذف به قرینه لفظی و معنایی رو براتون به طور کامل توضیح دادیم و یک پی دی اف هم براتون تهیه کردیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشه.
سوالات پرتکرار
حذف به قرینه معنایی یعنی چی؟
یعنی این که یکی از اجزای جمله، از خود جمله حذف شده باشه و شما دیگه اون رو در هیچ جای جمله مشاهده نکنین و فقط با توجه به معنی جمله، متوجه بشین که حذف شده.
